په‌یکه‌رتاشا کورد هیڤی پێل وهونه‌رێ په‌یکه‌رتاشیێ
Fahmi Balayi ھیڤی پێل وەکە شێوەکارەکا ژن ل ئنستیتووتا ھونەری یا دھۆکێ سالا ٢٠٠٨ خواندنا خوە بپلەیا یەکێ پشکا په‌یکه‌رتاشیێ ب داوی کریە، یەک بوو ژ خوێندکارێن سەرەکە کو ژ لایێ مامۆستا و ھەڤالێن خوە دھاتە حەز کرن، ھەروەھا ژ بەر چالاکی و شیانێن وێ یێن ھونەری باوەرناما رێزگرتنێ لسەر پەیکەرتاشیێ وەرگرتیە و ب درێژیا ژیانا خوەیا ھونەری بەشدای گەلەک چالاکیێن ھونەری بوویە وەکە. سالا ٢٠٠٤ پێشانگەھا دوھۆکێ،
٢٠٠٧ پەیکەرێن بەفرین ل دوھۆکێ،٢٠٠٧ فەستیفالا ھەرێمی یا شێوەکاری ل سلێمانیێ ٢٠٠٧،پێشانگەھا گرۆپ ل گالەریا شەھید سەلمان ل دوھۆکێ،٢٠١٠ پێشانگەھا ھونەرمەندێن دوھۆکێ ل ھەولێرێ گالەریا میدیا، ٢٠١٠ پێشانگەھا ھونەرمەندێن دوھۆکێ گەرا ٩ێ ل گالەریا دھۆک، ٢٠١١ گەرا ١٠ێ یا ھونەرمەندان ل گالەریا دھۆکێ. ھەروەسا بەشداری پرۆژێ پانۆراما ئازادی بوویە و پرۆژێ سۆزەکا بێ سنۆر ل ئینستیتووتا ھونەری یا دھۆکێ، ئھا ژی بەردەوامە ل سەر کار و خەباتێن ھونەری ل گالەریا دوھۆکێ و ئێکە ژ ھونەرمه‌ندێن ئاکتیڤ ل لدهوکێ. هیڤی پێل شیایه‌ جیهانه‌کێ هه‌لبژێریت کو ببیته‌ زمانێ هه‌می جیهانێ و هه‌ر مروڤه‌ک ب هه‌ستێن خوه‌یێن دیتنێ به‌رهه‌مێن وێ ناسبکه‌ت. په‌یکه‌ر جیهانه‌کا تایبه‌ته‌ کو ژیانا مروڤێ ده‌ستپێکێ دگه‌ل بورین و په‌یدابوونا هه‌موو بویه‌ران قوناغێن ژیانێ تومارکرینه‌، هیڤی خان ژی بزاڤێ دکه‌ت به‌شه‌کی ژ دیروکا کوردستانێ د چارچوڤا په‌یکرێن خوه‌دا تومار بکه‌ت ئه‌ڤه‌ژی خه‌باته‌کا هه‌ری گرنگه‌، جیهانه‌کا پاقژه‌، هه‌ستێن نازکن و نامه‌که‌ پێشکێشی گشت مروڤاتیێ دکه‌ت. ده‌مێ مروڤ ل کارێن هونه‌ری و روشنبیری دنێریت، دێ بومه‌ دیار بیت کو هه‌موو هونه‌ران په‌یوه‌ندیه‌کا رێژه‌یی دگه‌ل یه‌ک دو هه‌یه‌. لێ دگه‌ل هندێ ژی هند جوداهی دناڤبه‌را هه‌ر هونه‌ره‌کی دا هه‌یه‌ ژ لایێ پێکهات، مه‌تریال و ره‌گه‌زان. ژبه‌ر وێژی په‌یکه‌ر جودایه‌ ژ هونه‌رێن دی ژبه‌ر کو، په‌یوه‌ندیا په‌یکه‌ری نه‌ مینا هونه‌رێن دی دگه‌ل شێوێن ئه‌ندازه‌یی یێن وه‌که‌ لاکێشه‌ و فورمین دی یه‌، لێ ژ فورمێن دیار و به‌رز پێک دهێت. په‌یکه‌ر خوه‌ ناگرێده‌ت بتنێ کو برێکا دیتنێ تو هه‌ست بجوانیێ بکه‌ی به‌لکی برێکا ده‌ستلێدان و بزاڤا ده‌ستێ که‌سێ ئافرێنه‌ر گرنگترین رێکه‌ بو ڤه‌گوهاستنا هه‌ستێن هونه‌ری یێن به‌رز. ژ هه‌ستکرنێ به‌ر بکارئینانا مه‌تریالان بو مه‌ هند فورمێن ریالیتێ ڤه‌دگوهێزیت. په‌یکه‌رتاشا کورد هیڤی پێل‌ ژ باژێرێ دهوکێ یه‌ باشورێ کوردستانێ هه‌رێما به‌هدینان، دسالا 2008 دا خاندنا خوه‌یا هونه‌رێ په‌یکه‌رتاشیێ ب پروژێ بناڤێ (سوزه‌کا بێ سنور) ل ئنستیتوتا هونوه‌ری لدهوکێ بداوی ئینا. ئه‌م هێدی هێدی دێ شروڤا قوناغێن په‌یکه‌رتاشیێ بخانده‌ڤانا ده‌ینه‌ ناسکرن و به‌رهه‌مێن هیڤی خانێ بخاندنه‌کا زانستی شروڤه‌که‌ین. به‌ری ئه‌م بێینه‌ سه‌ر په‌یکه‌رێن هونه‌ری یێن هیڤی خانێ دڤێت لپێشیێ په‌یوه‌ندیێن ڤی هونه‌ری بده‌ین ناسکرن و چاوا جهێ خوه‌ دناڤا جیهانێ و ژیانێ دا کریه‌. په‌یوه‌ندیا په‌یکه‌ری دکه‌ڤندا دگه‌ل ئاڤاهی هه‌یه‌ و دکه‌ڤندا ژبو بیرهاتنان، نه‌مری، غه‌ریزێن دیروکی و غه‌ریزێن ئولی بکار دهێت گه‌له‌ک جاران ژبو تومارکرنا بابه‌تێن روژانه‌ و هند که‌ڤنه‌شوپیان بکار دهێت. مروڤ دشێت په‌یکه‌ری ژی لسه‌ر چه‌ند شێوه‌یان دابه‌ش بکه‌ت وه‌ک‌:

په‌یکه‌رێ سه‌ربخوه‌؛ ئه‌ڤ په‌یکه‌ره‌ ژ هه‌موو لایان ڤه‌ دهێته‌ دیتن و په‌یکه‌رێ بارز. ژبو چیکرنا په‌یکه‌ری گه‌له‌ک خامات بکار دهێن وه‌ک؛ تێراکوتا Terrakotta کو که‌ڤنترین ماده‌یه‌ د چاخێن به‌ری دیروکێ ژ لایێ مسریێن که‌ڤن، گریکان، رومان و گه‌لێن هندی بکار دهات ژ ئاخێ چێدکر و دناڤا چارچوڤه‌کێ مه‌عده‌نی دا بکار دهات.

برونز Bronze : پشتی ده‌مه‌کێ درێژ ژ کارئینانا ته‌قنێ برونز دیار بو ئه‌ڤ مه‌تریاله‌ ڤه‌دگه‌ریته‌ 3.000 سالان ب.ز تا هزار سالان به‌ری زاینێ. نحاس Brache نحاسێ سور، نحاسێ زه‌ر، ئاسن، ئه‌له‌منیوم، دار، به‌ر و..هتد.
په‌یکه‌ر ژی وه‌کی تابلویێ شیوه‌کاری پیدڤی روناهیێ بو بتایبه‌تی په‌یکه‌رتاشێن یونان و رومان د سه‌رهلدانێ دا په‌یکه‌ر نیڤه‌رو تێلا دا کو روناهی باندورا خو لسه‌ر بکه‌ت لسه‌ر پێلێن نازک دیار ببیت و هه‌ستێن مروڤی برێکا روناهیی به‌ر ب تشته‌کی بالکێش بچن. په‌یکه‌رتاشێ فره‌نسی ( ئوگوست رودان 1840-1917) هه‌ڤچاخێ مونیه‌ دیاردا روناهیێ لسه‌ر به‌رهه‌مێن خوه‌ دیار دکر. ده‌مێ مروڤ هه‌ڤبه‌ندیێ دگه‌ل چاخێ برونزی و په‌یکه‌رێن دێگای دا دکه‌ت بتایبه‌تی (سه‌ماکه‌رێن د چاردی دا) یێ سالا 1976 چیکری وی سه‌روچاڤ ره‌نگین کرینه‌ و جلێن سروشتی لبه‌ر کرینه‌، ئه‌ڤه‌ژی خاله‌کا ده‌ربازبونی یه‌ ژ سروشتی نه‌ لێکولینه‌کا هوندرینه‌ به‌لکی فورمه‌کا ره‌مزی یه‌ ئارمانج ژێ ئه‌وه‌ کو سه‌رنجا بینه‌ری بو خوه‌ بکێشیت، هیڤی پێل ژبه‌ر نه‌بوونا مه‌تریالێن پێدڤی و نه‌بوونا سازیێن تایبه‌تمه‌دار لسه‌ر په‌یکه‌ری هه‌ولدایه‌ ره‌نگێ سپی یان شێوێ گێچێ د په‌یکه‌رێ خوه‌دابکار بینیت، ئه‌ڤه‌ژی لوه‌لاته‌کێ گه‌رم و روژا ئاریای دێ باندورا خوه‌ لسه‌ر دیتنێن چاڤی که‌ت . ژبه‌ر وێژی کێشان و پیڤانێن هویر دڤێن بو دانانا په‌یکه‌ره‌کێ هونه‌ری. ئه‌گه‌ر ئه‌م ل په‌یکه‌رێن رودانی بنێرین ئه‌و پتر ره‌مزی بو ژ سروشتی، لێ میدار روسو په‌یکه‌رتاشه‌کی سروشتی بو د روناهیی دا حه‌ساس بو وی په‌یکه‌ر ژ ته‌قنێ، گێچی و شه‌مالکێ چێدکرن ژبه‌ر ڤان نوویاتیان په‌یکه‌رێ روژئاڤا سالا 1905-1920 ژ کومبوناسه‌ریه‌ک یێن نافخویێن روژئاڤا ده‌رکه‌ت وبه‌ر ب په‌یکه‌ری نووده‌م چوو. ئه‌گه‌ر ئه‌م ل دیروکا روژهه‌لاتا ناڤین بگشتی و یا کوردستانێ بتایبه‌تی بنێرین، پشتی شارستانیێن مه‌زوپوتامیا په‌یکه‌ر گه‌له‌ک لڤێ هه‌رێمێ پێشدا نه‌ چوو، بتایبه‌تی پشتی هاتنا دینێ ئیسلامێ و قه‌ده‌غه‌کرنا په‌یکه‌ری رێ لبه‌ر گه‌له‌ک په‌یکه‌رتاشێن ناڤدار هاته‌ گرتن کو ژڤی هونه‌ری دور بکه‌ڤن، که‌سێن وه‌که‌ به‌کربه‌گێ ئه‌رزی، ئوسمان به‌گ و...تد. ژلایێ دیڤه‌ گرێدانا په‌یوه‌ندیێن جڤاکی بوو بتایبه‌ت جڤاکه‌ک گوندی، فه‌ودالیزم و دوری باژێرڤانیێ رێ لبه‌ر په‌یکه‌رتاشی بگشتی و په‌یکه‌رتاشا ژن بتایبه‌تی گرت. لێ ژبه‌ر دیاردێن نوو دجیهانا ئه‌ڤرودا و جیهانگیریا هه‌مده‌م برێیا هه‌بوونا سازیێن هونه‌ری و که‌نالێن ئاسمانی، کومپوتر و ته‌کنیکا نوو کورد ژی فێری هند تشتێن نوو بون و هند گاڤێن ده‌ستپێکێ به‌ر بپێش هاڤێتن، که‌ساتیا مروڤی و یا ژنا کورد گه‌له‌ک جاران سنورێن هزری به‌زاندینه‌ و خوه‌ گه‌هاندیه‌ هیڤیێن خوه‌، ئه‌ڤه‌ژی سیسته‌مێ ژیانێ یه‌ د پرانیا جڤاکان دا ئه‌ڤ یه‌که‌ په‌یدا بو ده‌ما هونه‌رمه‌ندێ فره‌نسی ئه‌دوا‌ر مانێ لسالا 1863 تابلویێ (خارنا لسه‌ر گیای) نیشادای بو جهێ هێرشێن گه‌ل لێ لداویێ ئه‌و تابلو بو شوره‌شا نووده‌م یا شێوه‌کاریا روژئاڤا.هیڤی پێل وه‌که‌ کچه‌کا کورد و دجڤاکه‌ک کوردستانی دا شیایه‌ گه‌له‌ک سنورێن هزری و هونه‌ری ده‌رباز بکه‌ت، بتایبه‌تی ژ نه‌بوونا مه‌تریالێ پێدڤی، موزه‌خانه‌یێن هونه‌ری وره‌خنه‌ وپشته‌ڤانیه‌کا پێدڤی شیایه‌ ببیته‌ ئه‌ڤیندارا ئافراندنا به‌رهه‌مه‌کێ هونه‌ری یێ گه‌له‌ک بزه‌حمه‌ت و گه‌لک بالکێش. که‌ڤرێن هه‌رێمێ ب په‌یکه‌رێن شارستانیه‌تێن به‌ری زاینێ هاتنه‌ نه‌خشاندن ژبه‌ر ڤان په‌یکه‌ران ئارکولوگێن بیانی دیروک و شارستانیا هه‌ر گه‌له‌کی دیار کر، ئه‌م ژی دڤێت دیروک و که‌ڤرێن خوه‌ ب په‌یکه‌ران بنه‌خشینین. په‌یکه‌رێن هیڤی خانێ ریالیته‌نه‌ و گرنگی دایه‌ شێوێ پێکهاتا ڤیگوران بتایبه‌تی ریالیته‌یا کوردستانێ نیشا دده‌ت هند جاران ڤیایه‌ به‌ر ب په‌یکه‌رێ ئابستراکت (تجريد) ی بچیت و وه‌که‌ رودانی و په‌یکه‌رتاشێن سروشتیان باندورا روناهیێ لسه‌ر هند به‌شێن په‌یکه‌ری دیار بن و بالا بینه‌ری بکێشیت، لێ ژبه‌رکو وێ دخواست بابه‌ته‌کی د پێکهاتا په‌یکه‌ری دا ڤه‌گێریت خوه‌ دناڤا چارچوڤا بابه‌ت و فورمێ پێکهاتی دا دبینیت، ژبه‌ر نه‌بوونا ره‌خنه‌گرو خاندنێن هونه‌ری لسه‌ر بنگه‌هه‌کێ زانستی وێنێ ریالیته‌ و بابه‌ت لسه‌ر شێوێ هونه‌ری زال بوونه‌.
لێ ژبه‌ر هێزا کو د سنگێ هیڤی خانێ دا وێ ئه‌ڤینا خوه‌ هه‌می د هه‌ستکرنێن ده‌ستی دا بهاریکاریا هزرو تلێن خوه‌ تشته‌ک دناڤبه‌را خوه‌ و مه‌تریال یان

په‌یکه‌رتاش هیڤی پێل د ئاتیلیی دا
ماددێ په‌یکه‌ریدا نه‌ هێلایه‌ بتنێ هزرکرنا بینه‌ری نه‌بیت. له‌وما په‌یکه‌ر بویه‌ به‌شه‌ک ژ که‌ساتیا هیڤی خانێ و ئه‌و روژانه‌ خوه‌ دناڤا ڤان به‌رهه‌مان دا دبینیت و بویه‌ حه‌زه‌ک د سنگێ وێدا له‌وما ده‌ما ئه‌و مژولی چیکرنا په‌یکه‌ری تشته‌کی لدورا خوه‌ نابینیت، وه‌خت و هیڤیێن خوه‌ هه‌میێ ب ڤی کاریڤه‌ گریدده‌ت و دانوستاندنێ دگه‌ل دکه‌ت هه‌ر ژ چیکرنا ته‌قنێ تاکو هه‌موو قوناغێن پێکهاتا په‌یکه‌ری ژ به‌ر وێژی ئه‌و چاڤه‌رێ یه‌ به‌رهه‌مه‌کێ هونه‌ری یێ به‌رز بئافرینیت و باندورا خوه‌ لسه‌ر هه‌ستێن بینه‌ری بکه‌ت وه‌کی د ڤان میناکێن ژێری دا دیاره‌؛

پروژێ ده‌رچونا په‌یمانگه‌هاهونه‌رێن جوان ل دهوکێ سالا 2008 بناڤێ (سوزه‌کا بێ سنور)

Fahmi Balayi



 





ئاماده‌کردنی: فه‌همی بالایی- به‌رلین

ban Copyright © 2011