nûseru roşnbîr ( 'Ebdulmuimîn Deştî )
ew mirovey çareke sedeyeke le Berlîn karî rêkxiraweyî dekat
lewe deçê hikumetî kurdistan beyekcarî destî lekurdekanî derewe şuştbê
Burhan Emîn / Elmaniya
Berlîn paytextî qeşengî elmaniyaî fîdrale,gewretirîn şarî elmaniye le çrî danîştwanda ke nzîkey 3,400 mlîon kesî têda dejî ,le nêwaniyanda çend hezar kurdêkî hemû parçekanî kurdistan hen ,ewaney başurî kurdistan be 3000 kes mezende dekirên ,pêgey kurdekan lem şareda bo salanî duway rûdawe siyasiyekanî nuşstî şorşî eylul degerêtewe, ewkatey jimareyekî zor kurd heretey henderan bûn ulewê gîrsanewe, em şare bo kurd dîrokêkî mêjuwî meznî heye ,çunke beşêkî kobunewekanî destpêkî damezrandinî yekêtî nîştîmanî kurdistan be amadebûnî heval mam celal le gerekêkê kenar em şare bestirawn ule rojî 27 î ayarî 1975lewê beyaninamey damezrandinî yekêtî tawtuwê kirawew biriyarî bilawkirdinewey drawe, cge leweş komelê rêkxirawî lê drust bûn ke destbarî behêzî rojanî sext udijwarî kurdayetî bûn, em şare taiêstaş bo kurdekan be binkeyekî roşbîrî gewre hsêb dekirê, le salanî pencakan komeley xuwênkaranî kurd le ewrupa( KSSE )Kurdistan Students Abiroad le layen xuwêndkare kurdekanî nîştecêyî elmaniya drustkirabû, rolî siyasî berçawiyan hebuwe le bzutinewey rizgarîxwazî gelî kurdistandaw beqed balîozxaneyek karî siyasî udîplomasiyan bo şorş kirdwe ,leduway nskoy şorşî eylul, beşêkî serekî komeley xuwêndkaranî kurd le KSSE ciyabunewew leduway seheldanewey şorşî nuwê le salî 1976 le jêr rênimayî u raspardey serkirdayetî yekêtî nîştîmanî kurdistanda le şarî( frankfort ) kongirey taybet bexoyan debestin u sebexoyî xoyan radegeyenin, nawî komelekeyan degorn bo komeley xuwênkaranî kurdistan lederewey ûlat (AKSA) Assocaton of Kurdistan Students Abiroad, jimareyekî zorî kurdî hemû parçekanî kurdistan beşdar debin, le pal ew komeleyeşda heriyek le partî dîmukiratî kurdistan u hîzbî şîu'î 'êraq upartî sosiyalîstî kurdistan u partî gel komeley lew corew taybet be xoyan debê u drêje bexebatî xoyan deden, le nêwan hemû ew komelaneda (AKSA) rolî diyaru berçawî hebweu le kar u xebat u çalakîda rolêkî diyar u pêşengî hebuwe, serncî rageyandinekanî ewsay elmaniyaî boxoy rakêşawe, tenanet le raportî parastinî desturî elmaniya le heştakan wek rêkxirawêkî radîkal u wek metirsî bo ser asayşî elmaniya nawî hatuwe, hemû ew rêkxirawane le jêr perdey xuwênkaranewe çalakî siyasiyan kirdweu cê pencey xoyan le xebatî rizgarîxwazî gelekeman nexşandwe, le salanî kotayî şerî ( 'êraq – iêran ) u le duway aştbunewey giştî udrust bûnî berey kurdistanî le nêwan nuwêneranî yekêtî upartî uşîu'î le dîmeşqî patextî suriya rêkkewtinêk îmzadekirêt bo ewey hemû komele xuwêndkariye kurdiyekan bibn beyek, le jêr roşnayî em rêkkewtineda le 19.8.1988 le kongireyekî gewre be amadebûnî nzîke 850 endam lehemû ûlatanî duniya ewaney başûr hemuwiyan bûn beyek u nawî komelekeş bû be têkelêkî her dû nawekey pêşû kira be(komeley xuwênkaranî kurdistan leewrupa KSSE)u komîtey berêweberî giştî komele le nuwêneranî yekêtî upartî u şîu'î u partî sosiyalîstî kurdistan pêkhênraw paiyey skirtêrî giştî be dewrî le nêwanî yekêtî u partî u şîu'î rêkkewtinî leserkira, lelayen yekêtiyewe ( 'Ebidulmuimîn Deştî ) bo skirtêrî komele destinşan dekirê, nawbiraw le salî 1982 ewe hatote elmaniyau lewsawe le Berlîn dejî , le koşî xanewadeyekî roşnbîru kurdperweu pewrwedebuwe, le nêw kurdekanî elmaniyada be kesêkî çalak u bîrtîj dejmêrdrêt, maweyekî zor le nêw rêkxirawe xuwêndkarî u hîzbî u medeniyekanda karî kirdweu ta iêstaş her serqalî nusîn uçalakî roşnbîrî ukarî siyasiye, ew lem rîportajeda serbirdey çalakiye rîkxiraweiyekanî ewê rojêman bo degêrîtewewdelê .... serdemanî tundutîjî rjêm komele xuwêndkariyekan rolî şorşgêraneyan hebû le derewew xemxorî kêşew girftekanî nawewe bûn be rêpêwan, mangirtin, helkutane ser balîozxanekanî rjêm, dîdaru gftugoy siyasî, hemû şîwazekanî xebatî siyasî, her leber ewebû le heştakanda rjêmî sedam hewlîda bû konfransêkî eksa le Berlîn bteqênêtewe, belam tîrorîstekan gîra bûn u rjêm tenha rûreşî bo mayewe, nuwêneraniman le zor şuwên be şîweyekî fermî benawî kurdewe deduwêndran, carêkiyan le duway rûdanî karesatî helebce le koşkî komarî çîkoslofakiyaî pêşû mîwandarî kirayn u le kenalî telefzîonî (pirag) ptir le se'atêk be arezuwî xoman basî barî siyasî xoman u faşîzmî sedamman bokirdin, uwênekanî helebceman pêşanda, bo beyanî balîozxaney rjêm narezayî xoy derbirî u iêmeş be xopîşandanêkî xuwênkaranî xuman u udostekaniman betundî welamî narezayiyekanî 'êraqman dayewe, le deyan dêmaney rojnamew govar be se'at qseman kirdweu nûsraw raport hewalman leser bilawkirawetewe, tenanet cenabî berêz mam celal carêk be xoy bo minî gêrayewe, hez dekem ewe lêre bas bikem, ewsa xuwêndkar bûm, hevalan telefoniyan bo kirdm, ke çûm bo şuwênî wade, berêz mam celam u kak kemal fwad u kak selae reşîd pêkewe le çêştxaneyekî Berlîn danîştbûn, pêêan gutm, debêt to beyanî berîz mam celal bibeyt bo frokexane, ewsa min xuîndkar bûm, taze moletî lêxurînim wergirtbû, ewe bû beyanî dû qolî be otombêlêkî tsîtironî xirap, be tenha dembird bo frokexaney Berlîn. wek gutm taze moletî hajwanim wergirtbû, be tirs tirumbêlm dehajwa, be berêz mam celalm gut, detirsm, le lîxurînekey min ştêktan beser bêt, berêz mam gutî, dey dey, eger ştêk beser to hat, ba beser minîş bêt. ewca lem rêgaye be minî gut, ke lew seferiyan bo (pirag), ke lelayen berêz havl serokî çîkî ewsa pêşwazî kiran, le dîdenîêk pirsiyarm lêkirawe, le katî welamdanewe, pêyîan gutm, ew ştey basî deken, "cenabî ehmed"îş pêştir boy baskirduwîn, mam fermuwî, le se'dîm pirsî ew ehmede kêyîe wa basî deken, gutî: se'dî pêyî gutm ew ehmede 'ebidulmuimîn deştiye. min ke ew ştem le berêz mam celal bîst, zor xoşhal bûm, pir bûm le şanazî, detgut ewe gewretirîn şehadey diniyaiyan pê dawm. ewem bo xoşî gêrawe, belam belgeyekîşe bo çalakiyekaniman, bekurtî çalakiyekaniman hênde zorbû, basî nakirê. cêgey eweye be şanaziyewe awr le mêjuwî eksaw komelekanî tir bideynewe. nabêt ew rojane, ke beşêkn le mêjû, feramoş bikirên, helbet goranî barî siyasî le kurdistan duniyau kembunewey rolî xuwênkaran bune hoy serekî têkçûnî ew komele xuwêndkariyanh.
leduway nemanî em komelane kurdekan le çwarçêwew şîwazî tir u şêlgêrane hawşanî ewaney nawewe drêje be xebatî xoyan deden urêkxstinekanî î.n.k rolî pêşrewane debînin le kokirdinewey kurdekan usazkirdinî kobunewew koru sîmînaru çalakî kelturî kurdî , her le seretay drust bûnî yekêtiyewe kertî rêkxstinî Berlîn drust bweu berdewam bwe le xebatî siyasî, boye le seretay newedekan beserperştî berpirsanî kertî Berlîn, ( 'ubêd reqîq u'bidalmuimn deştî ukirmanc harîkî ) hemû çwarşemmwan kobûnewey siyasî fîkirî kirawe u em kobunewane bunete destpêkî drustbunî rêkxirawêkî tirî roşnbîrî , kelturî benawî ( melbendî awedanî kurdistan) .
em melbende nzîkey 40 endamî jn upiyawî heyew dû beqed ew jimareyeş xoyan be xawenî awedanî dezanin u le endamekan ziyatir mşurî karekaniyan xwardwe, derbarey karu çalakî uxermaney berhemî rabirduwî melbendî awedanî kurdistan deştî delê ... le salî 1998 baregayêkman bo rêkxiraweke damezrand, hejarane barbûman kird, kesanêkî zor rolî berçawiyan tiya dî, lew sawe dîdarekanî çûarşemmwan şêwazêkî akadîmî bexowe girt u be bernamey rêkupêk, kiran be smînarî roşnbîrî coraw cor, ew korane ke hercarey yekêk u babetêk pêşkeş dekira, serncî kurdekanî Berlînî rakêşa bû , îtir rojanî çûarşemmwan baregay melbendî awedanî cmmey dehat, kurdî parçekanî tirîş serdanî ew nawendeyan dekird, ewey giring bû, sekoy melbendî awedanî bibwe sekoyêkî azad, hemû kes boy hebû, tenanet ewaney le ruwî sîasîşewe, dijman bûn, deyantwanî bên peyam u babetekanîan le baregakeman pêşkeşman biken, bexêrhatin dekiran u rêz le bîruboçûnekaniyan degîra, ewsa malperêkîşman hebû, herweha bilawkiraweyekîşman hebû be nawî (awedanî) nawe nawe hemû çalakiyekanî awedanî têda bilawdekirayewe,çalakî duwemî awedanî ke zorgiring bû, xuwêndiney kurdî bû bo mindalan. nzîke 45 mindalî kurd leserewey temenî şeş salan beşdarî xuwêndinî kurdîan dekird le qutabixanekeman, lelayen sê mamosta xobexşane waney kurdiyan pê dewtira. em xuwêndingaye çend salêkî xayandu mindalêkî zoriyan fêrî rênus waxaftinî kurdî kird. çalakî tirî hemecorman wek kirdinewey pêşangay hunerî u, rêkxstinî geşt u seyran u aheng u şewî kurdî u pêşkeşkirdinî amojgarî u yarmetî danî kurdekanî Berlîn, cge lemeş baregay melbend bibû be şuwênî dîdarî siyasî u komelayetî, yadkirdinewey bîreweriye neteweyî u nîştmaniyekaniman, cejnî ledaykbûnî mindalanî lê sazdekira, pirsenamewboney tir. çalakî berçaw u giringî tirî awedanî birîtî bû le bestanî kongirey zanstî, lewane awedanî sê kongirey giringî saz kird, kongireyek bo paşerojî siyasî 'êraq, yekêk bo penaberanî kurd, yekêkîş bo karesatî helebce. ke çendîn siyasetmedar u zanay kurd u biyanî têyîanda beşdarbûn lêkolînewey zanstîan pêşkeş kird, em siyasetmedar u zanayane le wilatekanî tir banghêştkirabûn. salanêkî zorîş le rêgey melbendekemanewe, yarmetî berdewam bo mindalanî lêqewmawî kurd kodekirayewew, be rêgay rêkxirawî mindalparêzî kordistan yarmetiyekan rastewxo degeyşte serperştkaranî ew mindalane le kurdistan, berhemêkî tirî zor giring, ke gereke amajey bo bikem, melbend biriyarî damezrandinî arşêfêkî siyasî da, bo kokirdinewey edebiyatî siyasî lebarey kurd, ew arşîfeman her mawe, arşêfêkî dewlemendew lêkolerewekan detwanin sûdî lê werbigirn. be taybet be edebiyatî şorşî nuwey kurdistanî zor dewlemende. ewca le pal ew çalakîane, çendîn çalakî hawbeşman hebuwe legel rêkxirawî tirî kurdî, le babetî xopêşandan u nardinî name bo şuwêne dewletiyekan u bilawkirdinewey beyaniname, le bone nîştmanî u neteweiyekan u le barey kêşekanî penaberanî kurd le elmaniya. ewey têbînî dekirê melbendî awedanî wek salanî pêşû çalak niyeu denggoy wek caran nemawe, aya xemsardî helsurîneraniyetî yan xelkî taqetiyan lêyî çwe ? yan serqalî karu kasbî endamanî bunete hoy lawazbûnî !!! bo welamî ew pirsiyarane 'ebidulmuimîn deştî uway lêk dedatewe: le rastîda goranî barudoxî kurdisan, barudoxî awedanîşî gorî. leber dû hoy giring. yek ew amancaney ke awedanî boy damezra bû, roliyan îtir beser çû, çîtir kurdistan pêwîstî be yarmetî hejaraney rêkxirawêkî awa nemaw, iêsta haukêşeke awejû buwetewe, iême pêwîstîman be komek heye le kurdistanewew namandenê. duwem be hoy barî darayîman nemantwanî wek pêwîste xercî baregakeman msoger bikeyn, boye le salî 2006 baregakeman daxst, lewsawe sebaret bebê baregayî çalakiyekaniman sardibûnetewe. hewlî eweman dawe, ke yarmetiyek le layek werbigirîn belam ta iêsta serkewtû nebuwîn, diyare wek pêştir amajem pê kird hawkêşeke awejû bûtewe, iêsta iême pêwîstîman bewe heye le hikumet u hîzbekanî kurdistanewe komek bikirêyîn, dena sebaret be barî abûrî xirapî elmaniya, xoman natwanîn wa be asanî xercî baregayêk msoger bikeyn, be taybet be hoy rêjey zorî bêkarî le Berlîn. zorbey hawwilatiyekaniman bê karn, min lew bare nzîke pêş salêk raportêkî drêjm le şêwey daxwazî nard bo berêzan serokî hikumetî kurdistan u serokî herêm u serokî perleman, têda basî ewem kirduwe, ke iêmeş, kurdî derewe, beşêkîn le gelegey xoman u le roje reşekan sûtawîn bo ûlat, heqman beser hukmetî xoamanewe heye, hendê pêşniyarm kirdibû, belam be daxewe hîç welamm destgîr nebû, tenanet welamî geyştinî dawakeşm, ke iusulî serok wilatekane teikîdî geyştinî ew core name giştiyane dedenewe, bo nimûne iêsta nameyek binûse bo serok buş, zû welamêkt bo dêt, ke flanî kurî flan nameket geyşt...htd belam wabzanim namekey min ke raportêk bû le barey kurdî derewe, le layen hemûan feramoş kirawe, ke diyare kurdî derewe be hî xoyan nazanin. be heman nawaxn rastewxo ew dawayem nard bo mektebî siyasî yekêtî nîştmanî kurdistan, ewanîş wek ewaney pêşû welamiyan dayewe. iêstaş berdewam hawnîştmaniyekaniman rexneman lê degirn, le kzbûn u daxstinî awedanî, iêmeş her le hewlî eweda debîn, ke awedanî beger bixeynewe. kurdistanî nuwê deyewêt peywendî komelayetî usiyasî kurdekanî tarawge begiştî wewaney Berlîn bzanê u deştî bem şîweye tîşkêk dexate serem babete ... sebaret bewey kurd balîozxaneyekî niye, nawendêkî siyasî u aynî behêzî niye, peywendî kurdekan u kobûneweyan le çwar dewrî yektirî be berawrd legel jimarey kurd le Berlîn bê hêze. salane le cejnî netewayetî newroz, le holî ciya ciya, çend hezar kurdêk le dewrî yektirî kodebinewe. dena cge le hîzbayetî u rêkxirawe kurdiyekan hoyêkî tir niye bo kokirdinewey kurdekan. çunke hîzbe kurdiyekanîş be giştî le siyaset lêktir dûrn, layengirekanîşiyan lêktir dûrn, eme le layek, lelaêêkî tir be her hoyêk bêt, le derewe lemêje, jimareyekî kem xerîkî karî siyasî u hîzbayetîn, jimarey here zor dûrn le hîzbekan. ewe be giştî barî kurdî Berlîn. xo barî kurdî 'êraq zor xirape. kurdekanî 'êraq le hemû dînêk bûn. hukumetî herêmî kurdistan, wek hemû kurdekanî derewey ûlat hîç bayexêkî be kurdî Berlînîş nedawe, wek ewey be yegcarî destî lew kurdane şuştbêt. hîzbekanîş ewe her hîç. encûmenî balay şorşî îslamî le Berlîn yek klêsay gewrey kirîwe, kirduwiyetî be mzgewt u barega bo layengiru hewadaranî, her holekey cêgey hezar kes danîştinî têda debêtewe , be daxewe kurdanî Berlîn, nawendêkî giştî kurdiyan niye têyîda kobibnewe. xozge hikumetî kurdistanîş bîrêkî le kurdî derewe dekirdewew le her şarêkî gewrey diniya xanûêkî dekirî, be pêrewêk deykirdin be melbendî kurdanî henderan. ew kurdaney ke zorbeyan le roje reşekan debin be deng u pişt u penay gelekeyan, min ewe be erkêkî siyasî hîzbekanîş dezanim, we min kurdî derewe be gencîneyekî zor dewlemend debînim bo pirse siyasî u zanstî u komelayetiyekanî kurdistan, belam ew gencîne nek her sûdî lê wernegîrawe, belkû her wek nebû temaşa kirawe. diyare kurdanî derewş heqe rşttir xo rêkbixen u daway mafekanî xoyan le hukmetî kurdistan u hukumetî 'êraqîş biken.
ewey mawetewe le urîportajeda bilêyîn eweye kelewetey kurdan le tarawge dejîn, pê bepê legel bzutinewey kurdayetî le naw kurdistan hawxebat haw xemî kêşekan bûn u le roje reş usext u dijwarekanî gelekemanda palpiştêkî siyasî u darayî meznî ewaney nawewew bûn, boye heqe le serdemî azadî udeselatî kurdîda lebîr nekirên u katî hatwe hendêk le berhemî xebatî xoyan u mîlletekeyan bixon.
'Ebdulmuimîn Deştî kê ye ?
nawî 'ebidulmuimn ukurî mela deştî şa'îre, lesalî 1956 le şarî hewlêr ledayk bweu qonaxekanî seretayî unawendî wamadeyî lewê tewawkirdwe, derçuî peymangay teknolojî bexdau birwanamey masterî le telarsazî zankoy (Berlîn) wergirtweu wek mamostaw serokî beş le damezrandinî kolîjî telarsazî zankoy(koye) beşdarbwe, le salî 1974çote rêzekanî partî dîmukiratî kurdistan ule 1979 bote endamî yekêtî qutabiyanî kurdistan, le salekanî 1982 ta 1990 le hemû kongirekanî komeley xuwênkaranî kurdistan lederewe beşdarî kirdwe , le 1982 bote skirtêrî komeley xuwêndkaranî kurdistan le derewey wilat/eksa, rolî serekî hebwe le yekgirtinewey komeley xuwênkariyekanî tir u le 1992 ewe bo mawey 12 sal leseyek be lêpirsrawî komîtey rêkxstinî elmaniya helbjêrdrawetewe, le wetey le elmaniyaiye beşdarî userperştî zor le konfransekanî komîtew melbendî derewey kirdwe, endamî damezrênerî (cvatî Berlîn) u(senterî kurdî) u(melbendî awedanî )u(nawendî kelturî kurdî) bwe, be drêjayî jiyanî le ûlatî elmaniyada ke xoy le 26 sal dedat berdewam xemxorî kêşenetewayetiyekey warîşey kurdekanî derewe bwe, be nusîn utêraman beşdarî lew rojnamew govarane kirdwe ke lew ûlate lelayen kurdekanewe derçûbin , wek govarî komeley xuwênkaran ( dengî xuwêndkaranî kurdistan ). le salî 1985 bo mawey sê sal sernuserî govarî ( pirşng ) govarî nawendî komele bweule 1996 legel (pêşrewî seyd biraymî ) leser hsêbî darayî xoyan rojnamey ( seko ) yan derkirdwe ke bilawkiraweyekî diyar u benaw bang bû le nêw kurdanî tarawgeda, le salî 2002 wek lêpirsrawî komîtey elmaniya legel kargêrekan govarî ( pêşhat ) yan derkirdwe, em govare ta salî parîş be şîweyekî dewrî her berdewam bû, le 2006 da bote endamî encûmenî govarî (têgeyştinî rastî) uta iêsta çend jimareyekî lê derçwe, heşt ktêb unamîlkey edebî u zanstî bilawkirdotewew le zorbey rojnamew govaru sayte elêktironiyekan berhemî xoy bilaw dekatewe, deyan koru sîmînarî siyasî wedebî le elmaniya gêrawe, kadîrêkî karaw çalakî rîzekanî yekêtî nîştîmanî kurdistane
