جەژني نەورۆزو مانگی ئازار لە كولتووري نەتەوەي كوردا
گه‌ڕانه‌وه‌


جەژنی ٌنەورۆز جەژنێكی دێرینی كولتوری نه تەوەی كوردە هەروەهاجەژنی هەموو نەتەوە ئارێكانە وەك نەتەوی كوردو فارسو، پارسو، ئەفگانی و پاكستانیو،بەلوجیو ئازەربایجانیو جۆرجیو هیندی .بەلام ئەم جەژنە لای كورد واتایەكی تایبەتمەندی وەرگرتووە وە زیاتر خراوەتە فۆرمێیكی سیاسییەوە.
جەژنی نەورۆز لە سەرەتای مانگی ئازارەوە دەست پێ دەكات وە ئه‌م مانگەش ئازار بە مانگی ئاگر لە پەرتوكی ئاڤێستادا ناوبراوە . ئه‌م ڕۆژە پیرۆزە كە ڕێكەوتی ٣/٢١ ی مانگی ئادار دەكات ڕێكەوتی یەكەم چارەكە كەرتی ساڵ دەكات وە زۆر جاریش وا ڕێدەكەوێت لە سەرەتای مەنگی ئازارەوە وەك سەرەتاییە ك مەراسییمی ‌ئه‌م جەژنە دەست پێ دەكات.

وشەی نەورۆز بە زمانێ ئاڤێستای كۆن برییتییە لە دوو بڕگە نو + رۆز بە واتای رۆژێكی نوێ دەبەخشێ هەرەها لە زمانی كوردیشدا لە هەموو دییالێكتەكاندا بە هەمان واتا دێێت نوێ یاخود نۆ + رۆژ بەواتای رۆژێكی نوێ دەبەخشێ.
نەتەوەی كورد لە هەمو پارچەكانی كوردوستاندا ئاگر دەكاتەوە بە تاییبەتی لەسەر لوتكەی چییاكان، وە بە ئاگر چەند هیماییەكی نەتەوەیی لە چییاكان دەنوسرێ . جا بۆێە مەشخەلی ئاگرو گرو كڵپەی چیاكانو، شەقامەكانوو سەربانوبن بانەكان دەبنە كەرەسەی خۆش كردنی ئەم جەژنە پیرۆزە و كە هەمووشیان دەبنە مۆتیڤێك بۆ هاندانی سۆزو هەستی نەتەواییەتی ژنو پیاوو پیرو گەنجو منداڵ ، هەر بەم بۆنەییەوە هەموو خەلكەكە دەوروژیێنە سەر شەقامەكان بە جلو بەرگی كوردی ئاڵاو واڵاوە و بە گۆرانی گوتنو سرودی نەتەوەیی بانگەوازی شادی هەلدەدەن هەروەها هەموو پێكەوە دەست دەگرنوو لە پاشدا بە بازنەییەكی خری رەنگاو رەنگی جلو بەرگی كوردی رازاوە بە دەوری رۆژو ئاگرە كراوەكەدا كە بۆتە سمبۆلێكێ فەلسەفی نەتەوەی كورد، بە لارو لەنجە هەلدەپەڕنو گۆرانی شادی دەلێن،.ئه‌وەێ شاییانی باسە ئەم جەژنە جێگای سەرسوڕمانە لای گەلی كورد كە تاقە جە ژنێكە لە ناو كۆمەلگای كوردیدا بە زیندوویی بە هەموو ئاهەنگەكانییەوە لە هەموو ٌبەشە دابڕاوەكانی كوردوستاندا ماوەتەوە .
بۆهۆكاری زییندوو بوونی ئه‌م جەژنە ئه‌م بۆچوونووبییرۆ هۆكارانەی خوارەوە دەخەینە بەرچاوی خوێندەرانی بەڕێز كە وەك فاكتۆرێكن بۆ هاندانوو نوێ كردنەوەی ئه‌م جەژنە؛
دەست پێ كردنی سالێكی نوێیە بۆ دەست پێ كردنێ سالنامەی نوێی كورد ،بۆییە بانگەوازی نەتەوەیی لەم رۆژەدا بەم شێوەیە دەگوترێ

ئه‌مرۆژی سالی تازەیە نەورۆزە هاتەوە، جەژنێكی كۆنی كوردە بە خۆشییو بە هاتەوە.

یاد كردنەوەی زیندو بونەوەی ئاینی زەردەشتە كە لەم رۆژەدا كورد بەرهەلستی ئایینی ئیسلامی كردۆتەوە لە كاتێكدا كە هێرشی ئسلام لە نێوان ٦٥٠ تاكو٧٥٠پاش ، زایینی هەرەسی بە بیرو باوەری فەلسەفەی كورد هێناوە كە بەشێك بووە لە كولتوری مەزنگی كورد، كورد یش وەك هەڵویستێك ئاگری كردۆتەوە بۆ زێندوبونەوەو بوژاندد نەوەی ئ بیرو باوەری فەلسەفەی زەردەشت.بۆییە بانگەوازی پیرۆزی ئاگرلای نەتەوەی كورد لەم رۆژەدا بەم شێوەیە دەخرێتە روو؛

بە تیشكی ئاگر دەنوسم جەژنە پیرۆزە،چاوگی ئاگر هێزو گییانمە باوەری بەرزی نیشتمانمە

بە بیرو باوەری مێژوو نوسانی ئه‌وروپی وەك جۆن ماركڤرت دەفەرموێ كە قۆناغی فەلسەفەی زەردەشتی بە سێ قۆناغدا تێ پەرییوە كە قۆناغی سێهەم بە قۆناغی كوردی زەردەشتی دادەنرێ لەم مانگەدا كە مانگی ئازارە لە ناوچەی سەردەشتی كوردوستانی ئێستادا ئه‌م فەلسەفەییە لە دایك بووە. .واتە ئەم رۆژە بە یادێكی كەسایەتییەكی گەلی كورد دادانرێ كە رۆلێكی تایبەتمەندی هەبووە بۆ بڵاوو كردنەوەیفەلسەفەی گەلی كورد..

بە بیرو باوەری مێژوو نوسانی ئه ڵمان وەك ُ مارتین برونییسن وەهەروەها شترۆ ماییەر
دەفەرموون كە نەورۆز لای كورد یاد كردنەوەی دروست بونی ێمبراتۆرییەتی میدییە كانە لە رۆژی ١٢.٣ .٦١٢ پێش زایینی شاری نەینەوا كە پایتەختی ئاسورێكان بووە كەوتە ژێر دەسەلاتو فەرمان ڕەوایی مید ێكانەوە بەم شێوەیە ئێمبراتۆریییەتی میید ێكان دروست بو كە كە بە یەكەم ئمبراتۆرییەتی كوردی لە میژووی كوردا دا دەنرێ.واتە ئەم رۆژە بە یادێكی سیاسی گەلی كورد دادەنرێ ،هەر بۆئه‌م رۆژەش لە نەورۆزدا هییمای نەتەوەییە دەوترێ؛

ئێمە نەوەی میدییاو كەی خوسرەوین، دینمانە ئاینمان هەر كوردوستان.

نەورۆز وەك جەژنێكی نەتەوەی كورد بۆتە هەوێنێك بۆ یادكردنەوەی شەهێدانی رێیی خەباتی كوردوستانو شەهیدانی بۆمبابارانی زانستگەو قوتابییانی قەڵادزێی سالِی ١٩٧٤و یادكردنەوەی وێران كردنی هەڵەبجە بە ناپالمو غازی كییمیاوی وە هەمییشە بۆتە بیرەوەری ئه‌نفال كراوانی كوردو دەربەدەر كردنی كوردەكانی كەركوك لە سەردەمی رژێمی فاشستدا هەر لەم رۆژەدا بانگە وازی هییمای نەتەوەیی هەڵ دەدرێ

ئه‌ی شەهێدان نامرێ ناوو نِیشانتان

جەژنی نەورۆز لە لای گەلی كورد پاش ڕاپەرینی سالی ١٩٩١ فۆرمێكی نەتەوەیی پێشكەوتوویو گۆڕانێكی تایبەتمەندی وەرگرت، لەم سەردەمەدا نەورۆز سمبۆلە بۆ خەباتو تێكۆشانی بووژانەوەی گەلی كورد هەمییشە لە نەورۆزدا بانگەوازێك ئاراستەی میللەتی كورد دەكرێ و دەوترێ

بژی كوردو كوردوستان ، یان كوردوستان یان نەمان

جەژنی نەورۆز سمبۆلە بۆ رزگار بونی گەلی كورد لە ستەمو زولمی زوهاك كە لە ساڵانی ٦٦٦پێش زایینی لە سەردەمی پشدادێكاندا ا حوكمڕرانی كردووە ، واتە ڕۆلێكی قارەمانانەی كورد بۆ لەناو بردنی ستەمو زۆرداری لەم كاتەدا نوێنراوە.هەندێك بڕواییان واییە كە ئه‌م چیرۆكە ئه‌فسانەییە وە دەماوو دوم وەرگیراوە ئه‌گەر ئه‌م چیرۆكەش وابێ ئه‌فسانەش بێ ئه‌وا هەر بەشێكی گەورەی كولتوری كوردە.
جەژنی نەورۆز بۆتە رێكو ێێك خستنی ژییانی كۆمەلاییەتی نەتەوەی كورد كە هەمووان لەم رۆژەدا بە جلو بەرگی كوردییەوە بەرەو سەیرانكاگان دەكەونە رێ بۆ جالاكیو نواندنی سیرمۆنی ئاهەنگ و شایی جەژنی نەورۆزی گەلی كورد.

نەورۆز سیمبێۆلێكە بۆ سەركەوتنی گەلی كورد بە سەر رژێمی فاشستی بەئسیدا كە تێكەل بە راپەریینی سالی ١٩٩١ی مەزنگی گەلی كورد بووە..
ئه‌م جەژنە بۆتە كولتورێێك بۆ
سۆلییداریتێتی نەتەوەی كورد لەسەر ئاستی یەك گرتنەوەی هەمموو گەلی كوردی دەبڕاو لە ییەكتر وبانگە وازە بۆ یەكگرتنەوەی پڕزۆڵی كولتوری گەلەكەمان.
جەژنی نەورۆز بۆتە دەربڕینی هەستی نەتەواییەتیو كورداییەتی لای میللەتی كورد،ئه‌گەر سۆلییدارییتێت گرتن لای كورد نەبێ ئه‌وا نە نەورۆزو نە راپەریین نە دەهاتنە مەیدانەوە.
جەژنی نەورۆز بۆتە سمبۆلێك بۆ لێ بوردن لە یەكترییو پتەو كردنی پەیوەندی براییەتی نێوان گەلی كورد

رووناك ئه‌‌بباس مستەفا
17.3.2009

cejnî ٌNewroz cejnêkî dêrînî kulturî ne tewey kurde herwehacejnî hemû netewe arêkane wek netewî kurdu farsu, parsu, efganî u pakstanîu,belucîu azerbaycanîu corcîu hîndî .belam em cejne lay kurd watayekî taybetmendî wergirtuwe we ziyatir xirawete formêyîkî siyasiyewe.
cejnî newroz le seretay mangî azarewe dest pê dekat we em mangeş azar be mangî agir le pertukî avêstada nawbirawe . em roje pîroze ke rêkewtî 21.03 î mangî adar dekat rêkewtî yekem çareke kertî sal dekat we zor carîş wa rêdekewêt le seretay mengî azarewe wek seretayiye k merasîmî ‌em cejne dest pê dekat.

uşey newroz be zimanê avêstay kon birîtiye le dû birge nu + roz be watay rojêkî nuwê debexşê hereha le zimanî kurdîşda le hemû dîalêktekanda be heman wata dêêt nuwê yaxud no + roj bewatay rojêkî nuwê debexşê.
netewey kurd le hemu parçekanî kurdustanda agir dekatewe be tayîbetî leser lutkey çîakan, we be agir çend hîmayiyekî neteweyî le çîakan denusrê . ca boêe meşxelî agiru giru klpey çiyakanu, şeqamekanû serbanubin banekan debine keresey xoş kirdinî em cejne pîroze u ke hemûşiyan debine motîvêk bo handanî sozu hestî netewaiyetî jnu piyaû pîru gencu mindal , her bem boneiyewe hemû xelkeke dewrujîêne ser şeqamekan be clu bergî kurdî alaw walawe u be goranî gutinu srudî neteweyî bangewazî şadî heldeden herweha hemû pêkewe dest degirnû le paşda be bazneiyekî xirî rengaw rengî clu bergî kurdî razawe be dewrî roju agire kirawekeda ke bote smbolêkê felsefî netewey kurd, be laru lence heldepernu goranî şadî delên,.eweê şayiyanî base em cejne cêgay sersurmane lay gelî kurd ke taqe ce jnêke le naw komelgay kurdîda be zînduwî be hemû ahengekaniyewe le hemû ٌbeşe dabirawekanî kurdustanda mawetewe .
bohokarî zîndû bûnî em cejne em boçûnûbîro hokaraney xwarewe dexeyne berçawî xuwênderanî berêz ke wek faktorêkn bo handanû nuwê kirdinewey em cejne؛
dest pê kirdinî salêkî nuweye bo dest pê kirdinê salnamey nuwey kurd ,boiye bangewazî neteweyî lem rojeda bem şêweye degutirê

emrojî salî tazeye newroze hatewe, cejnêkî konî kurde be xoşîu be hatewe.

iyad kirdinewey zîndu bunewey aynî zerdeşte ke lem rojeda kurd berhelstî ayînî îslamî kirdotewe le katêkda ke hêrşî islam le nêwan 650 taku 750 paş zayînî heresî be bîru bawerî felsefey kurd hênawe ke beşêk buwe le kulturî mezngî kurd, kurd îş wek heluîstêk agirî kirdotewe bo zêndubunewew bujandd newey i bîru bawerî felsefey zerdeşt.boiye bangewazî pîrozî agirlay netewey kurd lem rojeda bem şêweye dexirête rû؛

be tîşkî agir denusm cejne pîroze,çawgî agir hêzu gîanime bawerî berzî nîştmanime

be bîru bawerî mêjû nusanî ewrupî wek John Markwart defermuwê ke qonaxî felsefey zerdeştî be sê qonaxda tê perîwe ke qonaxî sêhem be qonaxî kurdî zerdeştî dadenrê lem mangeda ke mangî azare le nawçey serdeştî kurdustanî iêstada em felsefeiye le dayk buwe. .wate em roje be yadêkî kesayetiyekî gelî kurd dadanrê ke rolêkî taybetmendî hebuwe bo bilawu kirdineweyfelsefey gelî kurd..

be bîru bawerî mêjû nusanî ie lman wek Martin Bruinessen weherweha Strohmeier Martin
defermûn ke newroz lay kurd yad kirdinewey drust bunî êmbiratoriyetî mîdiye kane le rojî 03.12.612 pêş zayînî şarî neynewa ke paytextî asurêkan buwe kewte jêr deselatu ferman rewayî mîd êkanewe bem şêweye iêmbiratorîiyetî mîd êkan drust bu ke ke be yekem imbiratoriyetî kurdî le mîjuwî kurda da denrê.wate em roje be yadêkî siyasî gelî kurd dadenrê ,her boem rojeş le newrozda hîmay neteweiye dewtirê؛

iême newey mîdîaw key xusrewîn, dînimane ayniman her kurdustan.

newroz wek cejnêkî netewey kurd bote hewênêk bo yadkirdinewey şehêdanî rêyîî xebatî kurdustanu şehîdanî bombabaranî zanstgew qutabîanî qeladzêyî salِî 1974 u yadkirdinewey uwêran kirdinî helebce be napalmu xazî kîmiyawî we hemîşe bote bîrewerî enfal kirawanî kurdu derbeder kirdinî kurdekanî kerkuk le serdemî rjêmî faşstda her lem rojeda bange wazî hîmay neteweyî hel dedrê

ey şehêdan namrê nawu nِîşantan

cejnî newroz le lay gelî kurd paş raperînî salî 1991 formêkî neteweyî pêşkewtuwîu goranêkî taybetmendî wergirt, lem serdemeda newroz smbole bo xebatu têkoşanî bûjanewey gelî kurd hemîşe le newrozda bangewazêk arastey mîlletî kurd dekirê u dewtirê

bjî kurdu kurdustan , yan kurdustan yan neman

cejnî newroz smbole bo rizgar bunî gelî kurd le stemu zulmî zweak ke le salanî 666 pêş zayînî le serdemî pişdadêkanda a hukmrranî kirduwe , wate rolêkî qaremananey kurd bo lenaw birdinî stemu zordarî lem kateda nuwênrawe.hendêk biruwayiyan uwayiye ke em çîroke efsaneiye we demawu dum wergîrawe eger em çîrokeş wabê efsaneş bê ewa her beşêkî gewrey kulturî kurde.
cejnî newroz bote rêku êêk xstinî jîanî komelayiyetî netewey kurd ke hemûan lem rojeda be clu bergî kurdiyewe berew seyrankagan dekewne rê bo calakîu nwandinî sîrmonî aheng u şayî cejnî newrozî gelî kurd.

newroz sîmbêolêke bo serkewtinî gelî kurd be ser rjêmî faşstî beisîda ke têkel be raperînî salî 1991 î mezngî gelî kurd buwe..
em cejne bote kulturêêk bo
solîdarîtêtî netewey kurd leser astî yek girtinewey hemmû gelî kurdî debiraw le iyektir ubange waze bo yekgirtinewey pirzolî kulturî gelekeman.
cejnî newroz bote derbirînî hestî netewaiyetîu kurdayiyetî lay mîlletî kurd,eger solîdarîtêt girtin lay kurd nebê ewa ne newrozu ne raperîn ne dehatine meydanewe.
cejnî newroz bote smbolêk bo lê burdin le yektirîu ptew kirdinî peywendî birayiyetî nêwan gelî kurd

Runak Abbas Mustafa
17.3.2009


 

 سه‌ره‌وه

سالار Copyright © 2008 Salar