نهورۆزی کوردان
کاتێ سهرمای زستان خۆی دهپێچێتهوهو ماڵئاواییمان لێدهکا، ههرچهند ههڕهشهی ساڵێکی دیکهمان لێدهکا، بهڵام لهگهڵ سهرهمهرگی دا موژدهی وهرزێکی دیکهی قهشهنگمان پێدهبهخشێ، ئهویش بههاره. بههار مانگی ئهفراندن و خولقاندن و داهێنانه. یهکهم رۆژی بههاریش سهرهتای مانگی نهورۆزه، که دهکاته
21ی ئاداری زایینی. چونکه له یهکهمین رۆژی ئهو مانگهدا رۆژێکی نوێ دهست پێدهکا، که سهرهتای ژیانێکی نوێ دهست پێدهکا، ههر له گۆڕانی ئاووههوا بهرهو خۆشترو گهرم تر، خوێنیش له لهشی بوونهوهردا دهبزوێ، ئاو و گیان له ههناوی رووهک و دارو درهختدا دهگهڕێ، رهفتارو ههڵسوکهوتی نهک مرۆڤ، بهلکو ئاژهڵ و رووهکیش دێته جۆش و خرۆش. بۆیه ههروا به سێنایی کورد ئهم رۆژهی به پیرۆز نه زانیوهو ناوی لهم رۆژهدا نهناوه نهورۆز، که واتای رۆژێکی نوێ دێ.
گهلانی به ڕهچهڵهک ئاری لهم رۆژهدا به پێی داب و نهریتیان و به شێوهی جیا جیا نهورۆز پیرۆز دهکهن، بهڵام هیچکامێک لهو گهلانه وهک کورد یادی ناکهنهوه. گهر گهلانی دی نهورۆز وهک جهژنێکی ئاسایی، یان نهریتێکی کۆنیان، یان لهبهر ئهوهی لهم رۆژهدا ئاوههواو کهشی دهوروبهر دهگۆڕێ له خۆشی رزگار بوون له سهرمای زستان، یان لهبهر ئهوهی بۆنی خاک و ههوا خۆش دهبێ، وهک میسرییهکان پێی دهڵێن ( عید شم النسیم)، یان لهبهر ئهوهی لهم مانگهدا گونجاوه بۆ درهخت چاندن و روواندن، ههر بهمهش داگیرکهران ههوڵیان داوه ئهو رۆژه بکهنه ( عید الشجره)! بهڵام کورد نهورۆزی زۆر بهگرینگتر لهو گهلانه وهرگرتووه. بهم شێوهی خوارهوه:
یهکهم: بهپێی ئاینی زهردهشت دهبێ زهردهشت لهم رۆژهدا پێش
650 ساڵ بهر له زایین له دایک بووبێ، ههر لهم رۆژهشدا سروشی بۆ هاتووهو بووه به پێغهمبهر. ههروهک سهلمێندراوه زهردهشت له کوردستان له دایک بووهو ئاینهکهشی به بهربڵاوی له ناو کوردو کوردستاندا زێتر گهشهی کردووه. کهواته رۆژی نهورۆز رۆژێکی پیرۆزهو جهژنی له دایک بوونی پێغهمبهری کورده.
دووهم: هیچ گهلێک وهک کورد یادی ئهم رۆژه به ئاگر ناکاتهوه. چونکه ئاگر و روناکی له ئایینی زهردهشتدا پیرۆز بووه، دوای نزیکهی
2500 ساڵ، هێشتا کورد به چاندین شێوه ئاگری لا پیرۆزه،وهک؛ تا ئێستا یهکێك له گهورهترین سوێندهکانی کورد سوێند خواردنه به ئاگر، کاتێ دهڵێ: سوێندم بهو ئاگره پیرۆزه. یان کورد ههرگیز تف ناکاته ناو ئاگرو تفکردن له ئاگر به گوناهێکی گهورهی دهزانێ. یان چاکترین دوعای کورد، تا ئێستاش به تایبهتی ژنان ئهوهیه: خوایه ههرگیز ئاگرتان له ماڵهکهتان دا نهکوژێتهوه. ههر بۆ ئاگاداری خوێنهر ووشهی ( سوێند، سووند) به زمانی کۆنی کوردی ئاوێستا واتای کبریت دهگهیهنێ، چونکه کبریت سهرچاوهی ههڵگیرساندنی ئاگره، بۆیه سوێندی پێخوراوه. ههر لهبهر ئهمه کورد له شهوی نهورۆزدا ئاگری لهسهر لوتکهی چیا سهرکهشهکانی کوردستان کردۆتهوه، وهک هێمایهک بۆ پیرۆزی، وهک ئاماژه پێکردنێک بۆ بهبیرهێنانهوهو ئاگادارکردنی خهڵک، که رۆژێکی نوێ ههڵات.
سێیهم: بۆ رزگار بوون له ستهمی ئهژدیهاک، که کوردی به بهرنامه لهناو دهبرد، کاوهی کورد رۆژی نهورۆزی دهست نیشان کردووه بۆ لهناوبردنی ئهژدیهاک و تێکدانی تهخت و تاراجی. وهک نهریتێکی ساڵانهش رۆژی نهورۆزدا ئهو رووداوه وهک شانۆگهریهک یادی دهکاتهوه. هیچ گهلێک، جگه له کورد بهمجۆره یادی نهورۆز ناکاتهوه.
چوارهم: بۆ پیرۆز راگرتنی نهورۆز و بهکارهێنانی وهک پلان و هێمایهکی سهربازی ئیمپراتۆریهتی میدیا، مادهکان، که باپیره گهورهی کوردهکانن و رۆلهی ئهوانن، سعاتی سفر بۆ هێرشکردنه سهر نهینهوا لهگهڵ بابلیهکان له
612 ی پێش زایینی، شهوی نهورۆز دادهنێن و بڕیار دهدهن بۆ سهرهتای هێرش کردن ئاگر لهسهر چیاکانی کوردستان بکرێتهوه، تا بابلییهکان بزانن کاتی دهستپێکردنی شهڕه.
پێنجهم: چونکه نهورۆز جهژنێکی نهتهوایهتی تایبهت به کورده، بۆیه داگیرکهران ههموو ههوڵێکیان داوه ئهم رۆژه یاساغ و قاچاغ بکهن، یان ناوێکی دیکهی لێبنێن. دهپرسین گهر هی کورد نییه بۆ ههوڵ دهدهن ئاسهواری بسڕنهوه، یان سڵی لێ بکهنهوه، یان سهرشێتانه ههوڵ بدهن و بڵێن هی کورد نییه!
شهشهم: ئهم رۆژه لهناو ناخی کوردو ناو مهسهلهی کوردایهتی بۆته رۆژی بهرخودان و بهرگری و رابوون و ههڵگیرساندنی شۆڕش، یان تیرکردن و جۆشدانی بزووتنهوه چهکداریهکانی. ههر لهم رۆژهدا له ههموو شۆڕشهکانی کورد هێزی پێشمهرگه گورزی کوشندهو بهتینی له داگیرکهران داوه، له ناوچه رزگارکراوهکانیش دا سهر لوتکه چیاکانی به ئاگر رۆشن کردۆتهوه. جهماوهری کوردی ژێر دهسهڵاتی داگیرکهرانیش لهم رۆژهدا به گهرمی راپهڕیون. ههر لهو رۆژهو له مانگی نهورۆز دا کورد زۆرترین قوربانی داوهو خۆیان بهخت کردووه. لهم بارهیهوه پیرهمێردی نهمر دهفهرمووێ:
نهورۆز بوو ئاگرێکی وههای خسته جهرگهوه
لاوان به عهشق دهچوون بهرهو پیری مهرگهوه
حهوتهم: کورد دوای ئهوهی بهسهر نهینهوادا زاڵ بووهو به شێکی کوردستانیان له دهستیان رزگار کردووه سهردهمانێک رۆژی نهورۆزیان به دهستپێکردنی سهری ساڵی نوێی کوردییهوه داناوه.
ههشتهم: هیچ میللهتێک وهکو کورد له رۆژی نهورۆزدا به رازاوهیی و به ئاههنگ و به خۆشییهوه پێشوازی لهو رۆژهدا نه کردووه، جا بارو دۆخهکه ههرچۆنێک بووبێ و ستهمی داگیرکهران چهند گهوره بووبێ. به دهگمهنیش رێک دهکهوێ میللهتێکی دیکه، وهکو کورد ناوی نهورۆز بۆ کوڕو کچی به شێوهیهکی بهربڵاو بهکارهێنابێ.
بۆیه مافێکی رهوای خۆمانه ئێمهی کورد، نهک ههر شانازی بهو رۆژهوه بکهین و به شکۆیی و نهمرییهوه یادی بکهینهوه، بهلکو پێویسته به تایبهتی لهسهر پهرلهمان و حکومهتی کوردستان:
- ناولێنانی نهورۆز به جهژنێکی نهتهوایهتی کورد و دهستنیشانکردنی چهند رۆژێک وهکو پشوویهکی فهرمی ئهویش له توێی یاسایهکی تایبهتهوه.
- حکومهتی ههرێم رۆژێک له رۆژانی نهورۆز تهرخان بکا بۆ سازدانی فیستڤاڵێکی شایهن بهو رۆژه به شێوهیهک له ئاست فیستڤاڵه گهورهکانی میللهتانی جیهان بێ.
- بهکارهێنانی ساڵنامهی کوردی وهک ساڵنامهیهکی فهرمی له ناو حکومهت و گوزهرانی خهڵک دا. ساڵانهش رۆژی نهورۆز بکرێته یهکهم رۆژی سهری ساڵی کوردی، به ههموو داب و رهسمی سهری ساڵانهی زایینی، به تایبهتی پێغهمبهری کوردان زهردهشت له یهکهم رۆژی نهورۆزدا له دایک بووه.
پێشڕهوی سهید برایمی
Newrozî kurdan
katê sermay zstan xoy depêçêtewew malawayîman lêdeka, herçend hereşey salêkî dîkeman lêdeka, belam legel seremergî da mujdey werzêkî dîkey qeşengman pêdebexşê, ewîş behare. behar mangî efrandin u xulqandin u dahênane. iyekem rojî beharîş seretay mangî newroze, ke dekate 21î adarî zayînî. çunke le yekemîn rojî ew mangeda rojêkî nuwê dest pêdeka, ke seretay jiyanêkî nuwê dest pêdeka, her le goranî awweewa berew xoştiru germ tir, xuwênîş le leşî bûnewerda debzuwê, aw u giyan le henawî ruwek u daru drextda degerê, reftaru helsukewtî nek mirov, belku ajel u ruwekîş dête coş u xiroş. boye herwa be sênayî kurd em rojey be pîroz ne zanîweu nawî lem rojeda nenawe newroz, ke watay rojêkî nuwê dê.
gelanî be reçelek arî lem rojeda be pêyî dab u nerîtiyan u be şêwey ciya ciya newroz pîroz deken, belam hîçkamêk lew gelane wek kurd yadî nakenewe. ger gelanî dî newroz wek cejnêkî asayî, yan nerîtêkî koniyan, yan leber ewey lem rojeda awhewaw keşî dewruber degorê le xoşî rizgar bûn le sermay zstan, yan leber ewey bonî xak u hewa xoş debê, wek mîsriyekan pêyî delên ( 'îd şm alnsîm), yan leber ewey lem mangeda guncawe bo drext çandin u rûandin, her bemeş dagîrkeran hewliyan dawe ew roje bikene ( 'îd alşcre)! belam kurd newrozî zor begirîngtir lew gelane wergirtuwe. bem şêwey xwarewe:
yekem: bepêyî aynî zerdeşt debê zerdeşt lem rojeda pêş 650 sal ber le zayîn le dayk bûbê, her lem rojeşda sruşî bo hatuwew buwe be pêxember. herwek selmêndrawe zerdeşt le kurdistan le dayk buwew aynekeşî be berbilawî le naw kurdu kurdistanda zêtir geşey kirduwe. kewate rojî newroz rojêkî pîrozew cejnî le dayk bûnî pêxemberî kurde.
duwem: hîç gelêk wek kurd yadî em roje be agir nakatewe. çunke agir u runakî le ayînî zerdeştda pîroz buwe, duway nzîkey 2500 sal, hêşta kurd be çandîn şêwe agirî la pîroze,wek؛ ta iêsta yekêk le gewretirîn suwêndekanî kurd suwênd xwardine be agir, katê delê: suwêndm bew agire pîroze. yan kurd hergîz tf nakate naw agiru tfkirdin le agir be gunahêkî gewrey dezanê. yan çaktirîn du'ay kurd, ta iêstaş be taybetî jnan eweye: xuwaye hergîz agirtan le maleketan da nekujêtewe. her bo agadarî xuwêner ûşey ( suwênd, sûnd) be zimanî konî kurdî awêsta watay kbirît degeyenê, çunke kbirît serçawey helgîrsandinî agire, boye suwêndî pêxurawe. her leber eme kurd le şewî newrozda agirî leser lutkey çiya serkeşekanî kurdistan kirdotewe, wek hêmayek bo pîrozî, wek amaje pêkirdinêk bo bebîrhênanewew agadarkirdinî xelk, ke rojêkî nuwê helat.
sêyîem: bo rizgar bûn le stemî ejdîhak, ke kurdî be bername lenaw debird, kawey kurd rojî newrozî dest nîşan kirduwe bo lenawbirdinî ejdîhak u têkdanî text u taracî. wek nerîtêkî salaneş rojî newrozda ew rûdawe wek şanogeriyek yadî dekatewe. hîç gelêk, cge le kurd bemcore yadî newroz nakatewe.
çwarem: bo pîroz ragirtinî newroz u bekarhênanî wek plan u hêmayekî serbazî împiratoriyetî mîdiya, madekan, ke bapîre gewrey kurdekanin u roley ewanin, s'atî sfr bo hêrşkirdine ser neynewa legel babiliyekan le 612 î pêş zayînî, şewî newroz dadenên u biriyar deden bo seretay hêrş kirdin agir leser çiyakanî kurdistan bikirêtewe, ta babiliyekan bzanin katî destpêkirdinî şere.
pêncem: çunke newroz cejnêkî netewayetî taybet be kurde, boye dagîrkeran hemû hewlêkiyan dawe em roje yasax u qaçax biken, yan nawêkî dîkey lêbinên. depirsîn ger hî kurd niye bo hewl deden asewarî bsrnewe, yan slî lê bikenewe, yan serşêtane hewl biden u bilên hî kurd niye!
şeşem: em roje lenaw naxî kurdu naw meseley kurdayetî bote rojî berxudan u bergirî u rabûn u helgîrsandinî şorş, yan tîrkirdin u coşdanî bzûtinewe çekdariyekanî. her lem rojeda le hemû şorşekanî kurd hêzî pêşmerge gurzî kuşndew betînî le dagîrkeran dawe, le nawçe rizgarkirawekanîş da ser lutke çiyakanî be agir roşn kirdotewe. cemawerî kurdî jêr deselatî dagîrkeranîş lem rojeda be germî raperîun. her lew rojew le mangî newroz da kurd zortirîn qurbanî dawew xoyan bext kirduwe. lem bareyewe pîremêrdî nemr defermûê:
newroz bû agirêkî wehay xste cergewe
lawan be 'eşq deçûn berew pîrî mergewe
hewtem: kurd duway ewey beser neynewada zal buwew be şêkî kurdistaniyan le destiyan rizgar kirduwe serdemanêk rojî newroziyan be destpêkirdinî serî salî nuwey kurdiyewe danawe.
heştem: hîç mîlletêk weku kurd le rojî newrozda be razaweyî u be aheng u be xoşiyewe pêşwazî lew rojeda ne kirduwe, ca baru doxeke herçonêk bûbê u stemî dagîrkeran çend gewre bûbê. be degmenîş rêk dekewê mîlletêkî dîke, weku kurd nawî newroz bo kuru kçî be şêweyekî berbilaw bekarhênabê.
boye mafêkî reway xomane iêmey kurd, nek her şanazî bew rojewe bikeyn u be şkoyî u nemriyewe yadî bikeynewe, belku pêwîste be taybetî leser perleman u hikumetî kurdistan:
1. nawlênanî newroz be cejnêkî netewayetî kurd u destinîşankirdinî çend rojêk weku pişuwiyekî fermî ewîş le tuwey yasayekî taybetewe.
2. hikumetî herêm rojêk le rojanî newroz terxan bika bo sazdanî fîstvalêkî şayen bew roje be şêweyek le ast fîstvale gewrekanî mîlletanî cîhan bê.
3. bekarhênanî salnamey kurdî wek salnameyekî fermî le naw hikumet u guzeranî xelk da. salaneş rojî newroz bikirête yekem rojî serî salî kurdî, be hemû dab u resmî serî salaney zayînî, be taybetî pêxemberî kurdan zerdeşt le yekem rojî newrozda le dayk buwe.
pêşrewî seyd biraymî